Theo báo cáo từ Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội năm 2022 cho thấy đã có hơn 8.300 vụ tai nạn lao động được ghi nhận, trong đó hơn 900 trường hợp tử vong. Những con số này là hồi chuông cảnh tỉnh về sự cần thiết của việc thực hiện đánh giá rủi ro một cách nghiêm túc và bài bản. Mục tiêu của bài viết này không chỉ giải thích rõ đánh giá rủi ro là gì, mà còn mang đến cho bạn một hướng dẫn đánh giá rủi ro chi tiết, dễ hiểu và có thể áp dụng ngay vào doanh nghiệp. 

1. Đánh giá rủi ro an toàn lao động là gì?

Định nghĩa về đánh giá rủi ro

Rủi ro là gì?
Rủi ro trong lao động được hiểu là sự kết hợp giữa khả năng xảy ra một sự cố nguy hại và mức độ nghiêm trọng của hậu quả có thể xảy ra. 

Ví dụ: trong một nhà máy sản xuất hóa chất, rủi ro bao gồm khả năng rò rỉ khí độc và mức độ ảnh hưởng của khí này đến sức khỏe con người.

Đánh giá rủi ro là gì?
Theo Khoản 1 Điều 77 của Luật An toàn, vệ sinh lao động ban hành năm 2015, đánh giá rủi ro là quá trình nhận diện, phân tích và đánh giá các nguy cơ từ yếu tố nguy hiểm hoặc có hại tại nơi làm việc. Điều này giúp doanh nghiệp chủ động phòng ngừa tai nạn lao động, giảm thiểu bệnh nghề nghiệp, và cải thiện điều kiện lao động một cách đáng kể.

Cụ thể, việc đánh giá rủi ro bao gồm:

• Nhận diện các mối nguy: Xác định các yếu tố nguy hiểm tiềm tàng như hóa chất, máy móc, hoặc quy trình vận hành.

• Phân tích mức độ nghiêm trọng: Dự đoán hậu quả nếu các mối nguy xảy ra.

• Đề xuất biện pháp kiểm soát: Xác định các hành động cần thiết để loại bỏ hoặc giảm thiểu rủi ro.

Mục đích của đánh giá rủi ro

Phòng ngừa tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp
Thực tế cho thấy, các ngành nghề như xây dựng, khai khoáng, sản xuất hóa chất có tỷ lệ tai nạn lao động cao nhất. Ví dụ: Tại Việt Nam, ngành xây dựng chiếm đến 24% tổng số vụ tai nạn lao động trong năm 2022. Đánh giá rủi ro giúp xác định trước các yếu tố nguy hiểm, từ đó áp dụng các biện pháp phòng ngừa hiệu quả.

Cải thiện điều kiện làm việc
Nghiên cứu của Tạp chí Sức khỏe Nghề nghiệp Quốc tế (2021) chỉ ra rằng các doanh nghiệp có hệ thống quản lý rủi ro tốt đã giảm được 30% chi phí y tế và tăng năng suất lao động lên đến 15%. Đây là minh chứng rõ ràng về lợi ích kinh tế khi doanh nghiệp đầu tư vào việc đánh giá và kiểm soát rủi ro.

Lợi ích của đánh giá rủi ro

Tăng hiệu quả sản xuất
Một môi trường làm việc an toàn giúp giảm thời gian gián đoạn do tai nạn hoặc sự cố kỹ thuật. 

Đáp ứng yêu cầu pháp luật
Theo Thông tư 07/2016/TT-BLĐTBXH, tất cả các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực sản xuất, xây dựng, hoặc chế biến đều bắt buộc phải thực hiện đánh giá rủi ro ít nhất một lần mỗi năm. Điều này không chỉ giúp doanh nghiệp tránh được các khoản phạt hành chính mà còn xây dựng hình ảnh chuyên nghiệp, đáng tin cậy trong mắt đối tác.

2. Các ngành nghề luôn cần đánh giá rủi ro

Đánh giá rủi ro là công việc bắt buộc và không thể thiếu đối với các ngành nghề tiềm ẩn nhiều mối nguy hiểm. Theo thống kê từ Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, các ngành sau đây có nguy cơ cao nhất về tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, đòi hỏi phải thực hiện đánh giá rủi ro định kỳ:

• Khai khoáng và sản xuất than cốc: Ngành khai khoáng tiềm ẩn các nguy cơ từ nổ khí metan, sạt lở hầm lò đến các bệnh nghề nghiệp như nhiễm độc silic. Một nghiên cứu cho thấy, 80% công nhân khai thác mỏ phải đối mặt với ít nhất một loại rủi ro nghiêm trọng trong quá trình làm việc.

• Sản xuất hóa chất và các sản phẩm từ cao su, plastic: Ngành này đối mặt với nguy cơ rò rỉ hóa chất độc hại, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người lao động. Thống kê năm 2021 chỉ ra rằng, hơn 12% các vụ tai nạn lao động nghiêm trọng có liên quan đến việc xử lý hóa chất không an toàn.

• Xây dựng và thi công công trình: Các nguy cơ như sập giàn giáo, điện giật, hoặc tai nạn do vật rơi là những rủi ro thường xuyên xảy ra trong ngành xây dựng. Đánh giá rủi ro giúp ngăn ngừa các sự cố này và bảo vệ người lao động.

• Đóng tàu và sửa chữa tàu biển: Đây là ngành đặc thù với nhiều mối nguy như cháy nổ, tai nạn điện hoặc ngạt khí trong không gian hạn chế. Các doanh nghiệp trong lĩnh vực này cần thực hiện hướng dẫn đánh giá rủi ro để hạn chế tối đa nguy cơ xảy ra sự cố.

• Chế biến thực phẩm, bảo quản thủy sản: Ngành chế biến thực phẩm đối diện với các rủi ro từ máy móc cắt gọt, nhiễm khuẩn, và khí lạnh. Đánh giá rủi ro không chỉ giúp bảo vệ sức khỏe người lao động mà còn đảm bảo chất lượng sản phẩm.

• Sản xuất, phân phối và truyền tải điện: Nguy cơ điện giật, cháy nổ hoặc sập cột điện là những rủi ro phổ biến. Việc đánh giá rủi ro trong ngành này giúp giảm thiểu các tai nạn gây hậu quả nghiêm trọng.

3. Quy trình đánh giá rủi ro

Dưới đây là hướng dẫn đánh giá rủi ro chi tiết được thiết kế nhằm cung cấp sự bảo vệ tối đa cho người lao động, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý an toàn lao động.

Bước 1: Nhận diện mối nguy

1. Phạm vi đánh giá:
   Trước tiên, doanh nghiệp cần xác định rõ phạm vi đánh giá rủi ro, bao gồm các khu vực làm việc, quy trình vận hành, và nhóm đối tượng lao động có thể bị ảnh hưởng. Ví dụ:

   • Trong một nhà máy sản xuất hóa chất, các khu vực cần ưu tiên bao gồm kho chứa nguyên liệu, dây chuyền sản xuất và khu vực xử lý chất thải.

   • Các nhóm đối tượng: công nhân trực tiếp, đội bảo trì, hoặc nhân viên vận chuyển.

2. Công cụ hỗ trợ nhận diện:
   Doanh nghiệp có thể sử dụng các công cụ như:

   • Danh sách kiểm tra (Checklists): Liệt kê các yếu tố nguy hiểm thường gặp.

   • Quan sát thực địa: Đánh giá trực tiếp tại nơi làm việc.

   • Phỏng vấn: Thu thập thông tin từ người lao động về những nguy cơ tiềm ẩn trong công việc.

   • Hồ sơ tai nạn cũ: Phân tích dữ liệu các sự cố đã xảy ra để xác định mối nguy lặp lại.

Bước 2: Phân tích và đánh giá rủi ro

1. Công thức tính mức độ rủi ro:
   Một cách hiệu quả để đo lường rủi ro có thể xảy ra là áp dụng công thức:
   Mức độ rủi ro (R) = Hậu quả (C) × Khả năng xảy ra (P) × Tần suất tiếp xúc (E)

   • Hậu quả (C): Mức độ nghiêm trọng của tổn thất (ví dụ: 1 – nhẹ, 5 – thảm khốc).

   • Khả năng xảy ra (P): Xác suất xảy ra sự cố (ví dụ: 1 – hiếm khi, 5 – gần như chắc chắn).

   • Tần suất tiếp xúc (E): Mức độ thường xuyên mà người lao động tiếp xúc với mối nguy (ví dụ: 1 – ít khi, 5 – thường xuyên).

2. Phân loại rủi ro:
   Sau khi tính điểm rủi ro, doanh nghiệp cần phân loại rủi ro thành các cấp độ:

   • Chấp nhận được: Có thể kiểm soát bằng các biện pháp hiện tại.

   • Không chấp nhận được: Cần lập tức cải tiến hoặc áp dụng biện pháp mới.

3. Cách lập bảng phân tích:

   • Tạo một bảng với các cột: Khu vực, Mối nguy, Điểm rủi ro, và Biện pháp kiểm soát hiện tại.

Phân tích từng mối nguy theo công thức tính mức độ rủi ro. Ví dụ:

Bước 3: Đề xuất biện pháp kiểm soát

Để giảm thiểu rủi ro trong môi trường lao động, cần áp dụng các cấp độ kiểm soát theo thứ tự ưu tiên sau:

1. Loại bỏ:

   • Hoàn toàn loại bỏ mối nguy. Ví dụ: loại bỏ các thùng đựng hóa chất tại khu vực có nhiều người làm việc xung quanh.

2. Thay thế:

   • Sử dụng các phương án ít nguy hiểm hơn. Ví dụ: thay thế dung môi độc hại bằng loại an toàn hơn.

3. Biện pháp kỹ thuật:

   • Cài đặt hệ thống thông gió, cảm biến phát hiện nguy hiểm hoặc hàng rào bảo vệ.

4. Biện pháp hành chính:

   • Hướng dẫn và đào tạo người lao động về các phương pháp làm việc an toàn.

5. Trang bị bảo hộ cá nhân (PPE):

   • Cung cấp đầy đủ mũ bảo hiểm, găng tay chống cắt, hoặc kính bảo hộ,....

Bước 4: Ghi chép và lưu trữ kết quả

1. Mẫu biểu và cách ghi chép hiệu quả:

   • Sử dụng các biểu mẫu tiêu chuẩn, ví dụ:

     • Phần A: Khu vực đánh giá.

     • Phần B: Mối nguy đã xác định.

     • Phần C: Biện pháp kiểm soát được áp dụng.

   • Ghi chép chi tiết để đảm bảo khả năng theo dõi và cải tiến sau này.

2. Lợi ích của việc lưu trữ dữ liệu:

   • Pháp lý: Dễ dàng cung cấp tài liệu khi bị thanh tra.

   • Thống kê: Phân tích và cải tiến quy trình dựa trên dữ liệu thực tế.

Bước 5: Cập nhật và đánh giá định kỳ

1. Tần suất thực hiện:

   • Định kỳ: Ít nhất một lần mỗi năm, hoặc theo yêu cầu pháp luật.

   • Khi có thay đổi: Ngay sau khi doanh nghiệp thay đổi công nghệ, nguyên liệu, hoặc xảy ra tai nạn lao động.

2. Lợi ích của việc cải tiến liên tục:

   • Giảm thiểu chi phí dài hạn: Ngăn ngừa sự cố từ sớm giúp tiết kiệm đáng kể chi phí khắc phục.

   • Nâng cao an toàn và sức khỏe nghề nghiệp: Tạo niềm tin cho người lao động và tăng hiệu suất làm việc.

4. Các biện pháp kiểm soát rủi ro hiệu quả

Đánh giá rủi ro không chỉ giúp doanh nghiệp nhận diện được các nguy cơ tiềm ẩn mà còn là nền tảng để áp dụng các biện pháp kiểm soát phù hợp, giảm thiểu rủi ro đến mức thấp nhất. Dưới đây là những biện pháp kiểm soát hiệu quả mà doanh nghiệp có thể áp dụng để đảm bảo an toàn và sức khỏe nghề nghiệp.

Loại bỏ và thay thế

Loại bỏ hoàn toàn mối nguy
Loại bỏ là biện pháp hiệu quả nhất trong việc kiểm soát rủi ro có thể xảy ra. Ví dụ:

• Tại một nhà máy sản xuất, thay vì sử dụng máy cắt cũ dễ gây tai nạn, việc đầu tư vào hệ thống cắt tự động đã giúp loại bỏ hoàn toàn nguy cơ chấn thương do lỗi thiết bị.

• Một cơ sở chế biến thực phẩm tại Đà Nẵng đã loại bỏ việc sử dụng amoniac trong kho đông lạnh, thay vào đó là công nghệ làm lạnh bằng nước an toàn hơn.

Áp dụng công nghệ mới
Công nghệ tiên tiến không chỉ giúp doanh nghiệp tăng năng suất mà còn giảm thiểu rủi ro trong các hoạt động sản xuất. Ví dụ:

• Sử dụng hệ thống cảm biến phát hiện rò rỉ khí gas trong ngành hóa chất.

• Robot tự động hóa trong các dây chuyền lắp ráp giảm thiểu sự tiếp xúc trực tiếp của con người với các vật liệu nguy hiểm.

Biện pháp kỹ thuật

Sử dụng máy móc an toàn
Các biện pháp kỹ thuật đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát mối nguy và đánh giá rủi ro là gì. Một số biện pháp nổi bật:

• Lắp đặt các hệ thống bảo vệ như cửa chắn an toàn cho máy móc đang hoạt động.

• Sử dụng cảm biến nhiệt độ, áp suất để giám sát và ngăn ngừa các sự cố kỹ thuật.

Biện pháp hành chính và đào tạo

Hướng dẫn người lao động tự đánh giá rủi ro
Nhân viên chính là nhân tố quan trọng trong việc đảm bảo an toàn lao động. Việc đào tạo người lao động nhận diện mối nguy và tự thực hiện đánh giá rủi ro giúp tăng cường nhận thức và giảm thiểu sai sót.

Các bước đào tạo hiệu quả:

• Tổ chức buổi hướng dẫn định kỳ về quy trình an toàn.

• Mô phỏng các tình huống thực tế để nhân viên hiểu rõ cách ứng phó với các sự cố.

• Cung cấp tài liệu và công cụ hỗ trợ hướng dẫn đánh giá rủi ro.

Trang thiết bị bảo hộ cá nhân (PPE)

Trang thiết bị bảo hộ cá nhân là tuyến phòng vệ cuối cùng khi các biện pháp khác không đủ để loại bỏ hoàn toàn mối nguy. Tuy nhiên, việc sử dụng PPE cần tuân thủ nghiêm ngặt các tiêu chuẩn chất lượng và hướng dẫn đúng cách.

Lưu ý:

• Đảm bảo người lao động hiểu rõ cách sử dụng đúng cách các thiết bị bảo hộ.

• Kiểm tra định kỳ chất lượng thiết bị để đảm bảo an toàn.

5. Kết luận

Các biện pháp kiểm soát rủi ro đóng vai trò thiết yếu trong việc đảm bảo an toàn và sức khỏe nghề nghiệp. Bằng cách áp dụng một cách bài bản từ loại bỏ mối nguy, sử dụng công nghệ hiện đại, cải tiến biện pháp kỹ thuật đến nâng cao nhận thức của người lao động qua đào tạo, doanh nghiệp không chỉ bảo vệ nguồn nhân lực mà còn tăng năng suất và hiệu quả kinh doanh.

Đánh giá rủi ro không phải là một nhiệm vụ đơn lẻ mà là một quy trình liên tục. Hãy đảm bảo doanh nghiệp bạn đang đi đúng hướng bằng cách thực hiện hướng dẫn đánh giá rủi ro định kỳ và áp dụng các biện pháp kiểm soát phù hợp